Zioła, rośliny zielarskie – wszystkie rośliny, które zawierają substancje wpływające na metabolizm człowieka (np. olejki eteryczne) i dostarczające surowców zielarskich. Są to gatunki lecznicze, przyprawowe, także trujące. Grupa ta obejmuje przede wszystkim jednoroczne i dwuletnie rośliny zielne, ale także drzewa, krzewy, warzywa i byliny. Zalicza się do nich także niektóregrzyby. Zioła stosowane są m.in. w ziołolecznictwie, aromaterapii i jako przyprawy.

Rośliny zielarskie ze względu na sposób użytkowania dzieli się na:

• rośliny lecznicze
• rośliny przyprawowe
• rośliny olejkodajne

Część roślin może równocześnie posiadać własności lecznicze, być stosowana jako przyprawa i dostarczać olejków eterycznych. Leki uzyskane z ziół to leki ziołowe.

Hodowlą i uprawą ziół zajmuje się dział ogrodnictwa zwany zielarstwem.

Pozyskiwanie i uprawa ziół

• Najprostszym zabiegiem pozyskiwania roślin zielarskich jest ich zbiór ze stanowisk naturalnych. Dotyczy to jednak tylko gatunków krajowych i to tych, których zasoby są bardzo duże. Zbiór ze stanu naturalnego jest uciążliwy i pracochłonny. Surowiec roślinny powinien pochodzić z miejsc ekologicznie czystych. Rośliny zbierane ze stanowisk naturalnych:
  • bez czarny
  • borówka czernica (czarna jagoda)
  • brzoza
  • głóg dwuszyjkowy
  • głóg jednoszyjkowy
  • jałowiec pospolity
  • kasztanowiec zwyczajny
  • krwawnik pospolity
  • lipa
  • mniszek lekarski (mniszek pospolity)
  • podbiał pospolity
  • pokrzywa zwyczajna
  • róża dzika

• Obecnie z upraw otrzymuje się 75% surowca zielarskiego dla przemysłu farmaceutycznego. Istnieją całe plantacje tych roślin. Uprawia się głównie gatunki rodzime, ale także gatunki z innych stref klimatycznych, które się wcześniej aklimatyzuje. Dzięki uprawie ziół istnieje możliwość otrzymania odmian o określonym składzie chemicznym, odporności na choroby i szkodniki. Zaletą takiej uprawy jest także możliwość jej zmechanizowania, co ułatwia wykonywanie zabiegów uprawowych. Niektóre zioła pochodzące z upraw:
  • bazylia pospolita
  • fenkuł włoski
  • kminek zwyczajny
  • konwalia majowa
  • kozłek lekarski
  • mięta pieprzowa
  • naparstnica wełnista
  • majeranek ogrodowy
  • prawoślaz lekarski
  • rumianek pospolity
  • szałwia lekarska
  • tymianek właściwy

• Zioła zbiera się w 4 okresach: wiosennym, letnim, jesiennym i zimowym. Następnie są one suszone w specjalnych suszarniach i przechowywane w dostosowanych do tego przechowalniach.

Ciekawostki

• 16-20% produkcji światowej ziół należy do Polski, z czego ok. 80% to zioła pochodzące z upraw (ok. 60 gatunków), a 20% – ze stanowisk naturalnych.
• 15 sierpnia w kościele katolickim obchodzona jest uroczystość liturgiczna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która w polskiej tradycji jest nazywana świętem Matki Bożej Zielnej. Dzień Zielarza obchodzą wówczas organizacje i firmy zajmujące się zielarstwem (np. Polski Komitet Zielarski^[1], Phytopharm S.A.). Podczas obchodów tego dnia w Klęce przez specjalistów wybierane jest Ziele Roku^[2]. Tytuł ten dostały:
  • miłorząb dwuklapowy,
  • dzika róża,
  • głóg,
  • dziurawiec,
  • rumianek,
  • karczoch,
  • aloes,
  • aronia,
  • hakorośl rozesłana (czarci pazur),
  • żeń-szeń,
  • melisa,
  • tymianek,
  • męczennica cielista
  • aspalat prosty
  • ostropest plamisty
  • bez czarny